بازرسی
بازرسی کالا در مبادلات تجاری بین‌المللی روزبه‌روز اهمیت بیشتری می‌یابد و سازماه‌های متعددی در سطح جهانی برای آن به وجود آمده است. در حال حاضر مؤسسات بازرسی در زمینه‌های تحصصی مختلفی به تجار و شرکتهای تجاری، خدمات بازرسی ارائه می‌دهند.
وجود «بازرس مستقل» که به نمایندگی از جانب خریدار، مسئولیت نظارت بر تولید یا تحویل یا سایر موارد مورد نیاز خریدار را برعهده می‌گیرد، عمدتاً به‌خاطر تضمین صحت معامله و پیش گیری از تقلب‌ها و کلاهبرداری‌های احتمالی است که در معاملات بین‌المللی امکان وقوع دارد. طبیعی است که هرگونه تغییری در ترکیب مواد اولیه، کیفیت مواد به کار گرفته شده، تکنیک ساخت آن، کمیت، نحوه بسته‌بندی، نوع و شیوه حمل می‌تواند زیان قابل توجهی را به خریدار وارد نماید. معاملات تجاری در گذشته، به دلیل عدم تنوع کالا، فقدان پیچیدگی فنی زیاد، حجم ناچیز معاملات و مهم‌تر از همه حضور خریدار و فروشنده هنگام تحویل و تحول کالا کمتر در معرض مشکلات و تقلبات بوده است. در حالی که در مبادلات تجاری امروز که غالباً ازطریق گشایش اعتبارات اسنادی (L/C) در بانک‌ها صورت می‌گیرد، فروشنده کالا را به شرکت حمل تحویل می‌دهد و با ارائه اسناد حمل و سایر اسناد مورد نیاز خریدار، وجه معامله را از بانک کارگزار خود دریافت می‌کند و بانک مسئولیت دیگری در قبال وضعیت کالا یا انطباق آن با سفارش خریدار ندارد. شرکت حمل نیز تنها به کمیت و کیفیت ظاهری کالا طبق اظهار فرستنده اکتفا می‌کند و بعد از حمل، آن را به خریدار در مقصد تحویل می‌دهد بدون آنکه مسئولیت دیگری در قبال نوع کالا یا کیفیت آن داشته باشد. در واقع این مبادله از نظر خریدار با چشمان بسته صورت می‌گیرد، زیرا چه بسا خریدار امکان حضور در محل ساخت کالا یا نظارت بر کیفیت و حتی نظارت بر نوع کالا را ندارد و در صورت حضور نیز فاقد ابزار و وسایل لازم جهت اندازه گیری‌های ماهوی و کیفیتی می‌باشد. به همین خاطر حضور بازرسان مستقل که بتوانند این وظایف را به عهده بگیرند و اطمینان نسبی خریدار را به صحت معامله جلب نمایند ضروری می‌نماید.
اتحادیه بین‌المللی مؤسسات بازرسی (IFIA)
به دلیل سکوت قوانین تجاری در امر بازرسی بین‌المللی و شناخته نبودن حدود و ثغور اقدامات و مسئولیت‌های شرکتهای بازرسی که باعث نابسامانی و سردرگمی در این زمینه می‌گردید، اخیراً مؤسسات بازرسی بین‌المللی اقدام به تشکیل اتحادیه‌ای موسوم به «اتحادیه بین‌المللی مؤسسات بازرسی» یا IFIA نمودند تا در قالب این اتحادیه قوانین و آیین‌نامه ها و مقررات مدونی را جهت امر بازرسی و محدوده وظایف و اختیارات و مسئولیت‌های آن‌ها تنظیم نمایند. اتحادیه مزبور با توجه به سابقه تأسیس بسیار کم خود دستورالعمل‌هایی را نیز تدوین نموده یا در دست تهیه دارد.
سورویانس (بازرسی کمیت و کیفیت) (Surveillance)
سورویانس عبارت است از مجموعه عملیاتی از قبیل بازرسی، بررسی، نمونه برداری، اندازه گیری، آزمایش یا نظایر آن که توسط بازرس مستقل به منطور تعیین کمیت، کیفیت یا سایر ویژگی‌های کالا ، تأسیسات یا خدمات مورد معامله وتطبیق نتایج حاصله با مشخصات و شرایط مندرج در قرارداد خرید، صورت می‌گیرد.
اهداف بازرسی کمیت و کیفیت (سورویانس)
اهدافی که در سورویانس میتوان در نظر داشت عبارت‌اند از:
1- بررسی قابلیت و صلاحیت سیستم کیفیت فروشنده
2- بازرسی به منظور انطباق کیفیت کالا با سفارش
3- بازرسی به منظور تأیید کمیت کالا با مقدار سفارش
4- بازرسی به منظور انطباق سال ساخت کالا (نو یا مستعمل بودن آن)
5- تأیید محل ساخت یا کشور تولید کننده
6- تأیید مناسب بودن بسته‌بندی کالا
7- تایید مناسب بودن وسیله حمل
چه اشخاصی از گواهی بازرسی منتفع می‌شوند؟
در انجام یک معامله تجاری بین‌المللی، اشخاص حقیقی یا حقوقی متعددی در مراحل مختلف دخالت دارند. طرف‌هایی که از صدور گواهی بازرسی برای انجام کار خود استفاده می‌کنند یا از آن منتفع می‌شوند را میتوان به ترتیب زیر نام برد.
خریدار
مهم‌‌ترین این اشخاص، خریدار است که از طریق گواهی بازرسی از انطباق کالای مورد سفارش خود با کالای حمل شده اطمینان حاصل می‌کند یا در صورت بروز خسارت می‌تواند در گرفتن غرامت از شرکتهای بیمه، به عنوان مدرک مثبت استفاده نماید.
فروشنده
فروشنده با در دست داشتن گواهی بازرسی در واقع رسماً می‌تواند مدعی گردد که کالای وی در زمان تحویل با شرایط قرارداد منطبق بوده است. علاوه بر آن، با تسلیم آن به بانک، وضعیت وجه معامله را به نفع خود تسهیل می‌کند.
شرکت بیمه
از دیگر استفاده کنندگان گواهی بازرسی، شرکت بیمه است. شرکت بیمه با در دست داشتن گواهی‌نامه بازرسی، اطمینان خاطر می‌یابد که کالا قبل از شروع حمل، شرایط و مشخصات قرارداد را داشته، لذا تا حدودی از کلاهبرداری‌هایی که معمولاً از شرکتهای بیمه می‌شود جلوگیری می‌گردد.
بانک باز کننده اعتبار
به تعبیری میتوان مؤسسه بازرسی را بازوی فنی بانک محسوب نمود، زیرا به دلیل عدم وجود امکانات فنی و فقدان تخصص‌های لازم، برای بانک مقدور نیست که مطابقت کالا را از جهت فنی با شرایط قرارداد تأیید نماید. لذا گواهی‌نامه بازرسی به بانک بازکننده اعتبار، در زمینه تأیید شرایط معامله اطمنیان لازمه را می‌دهد.
شرکت حمل
گواهی‌نامه بازرسی به شرکت حمل این اطمینان را می‌دهد که کالا در زمانی که به او تحویل شده است، با مشخصات و خصوصیات مورد ادعای فروشنده مطابقت دارد. این موضوع در مورد حمل کالاهای خطرناک و نیز هنگام وقوع خسارت همگانی، حائز اهمیت است.
گمرک
گمرکات نیز در تطبیق کالا با اسناد و تعرفه، می‌توانند از گواهی‌نامه بازرسی به عنوان قرینه‌ای مثبت استفاده کرده و آن را مورد استناد قرار دهند.
مؤسسات استاندارد
در بسیاری از کشورها برای ورود یا صدور کالا، شرایط استاندارد در نظر گرفته شده است که در صورت فقدان آن شرایط، کالا قابل صدور یا ورود نمی‌باشد. گواهی‌نامه بازرسی می‌تواند به عنوان گواهی کنترل کیفیت کالا مورد استفاده مؤسسات استاندارد قرار گیرد.
مقطع بازرسی
بازرسی در چه محل و در چه زمانی باید به عمل آید؟
اصولاً مقطع بازرسی، ارتباط مستقیم با شرایط معامله و تحویل کالا دارد. اگر معامله بر اساس یکی از شرایط اینکوترمز انجام شده باشد، مقطع بازرسی باید در مرحله انتقال مسئولیت از فروشنده به خریدار باشد (مثلاً در شرایط FOB یا CFR انتقال مسئولیت، تحویل کالا به شرکت حمل و عبور آن از نرده کشتی است.)
ممکن است بازرسی کالا از زمان تولید شروع شده و در نهایت در انبار فروشنده و هنگام بسته‌بندی کالا بازرسی شود و همه نتایج هم با شرایط قرارداد مطابقت داشته باشد و کالا نیز آماده حمل باشد. اگر در این مرحله که کالا هنوز در ید فروشنده است، بازرس عملیات خود را خاتمه داده و گواهی‌نامه را صادر نماید، امکان دارد فروشنده کالا را پس از صدور گواهی‌نامه تعویض یا دستکاری نماید، در نتیجه احتمال سوءاستفاده فروشنده هنوز باقی است، لذا لازم است بازرسی عملیات بازرسی و صدور گواهی‌نامه را تا زمان بارگیری صدور بارنامه توسط مؤسسه حمل و نقل ادامه داده و حتماً گواهی خود را بعد یا همزمان با صدور بارنامه صادر نماید.
انواع گواهی‌های صادره توسط شرکتهای بازرسی به شرح ذیل می‌باشند:
گواهی بازرسی کالا (کمّی و کیفی) (COI) Certificate Of Inspection
گواهی بازرسی قبل از حمل (PSI) Pre Shipment Inspection
گواهی بازرسی ظاهری (VIC) Visual Inspection Certificate
گوای موید نامه (CI) Certificate of Letter
گواهی تعیین ارزش (PVC) Price Value Certificate
گوایه رضایت‌مندی مشتری (CSC) Customer Satisfaction Certificate
گواهی بازرسی ماهوی کالا (SIC) Standard Industrial Classification
گواهی راه‌اندازی (CC) Commissioning Certificate
گواهی بسته‌بندی (PL) Packing List
گواهی‌های آزمایشگاهی (TR) Test Report
گواهی انطباق کیفیت کالا (VOC) Verification Of Conformity
استاندارد
سابقه استاندارد سازی در کشور ما به سال 1304 شمسی برمی‌گردد. در یان سال با تصویب قانون اوزان و مقیاس‌ها برای اولین بار نسبت به یکسان سازی اوزان و مقیاس‌ها اقدام گردید. در سال 1332 به صورت اداره‌ای آزمایشگاهی و صادراتی زیر نظر اداره بازرگانی به‌منظور کنترل کالاهای وارداتی و صادراتی و تولید داخل ادامه فعایت داد. در سال 1339، به موجب قانون رسماً «مؤسسه استاندارد ایران» تأسیس گردید. این مؤسسه سپس به وزارت صنایع و معادن ملحق گردید.در سال 1371 قانون اصلاح و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در 30 ماده و 22 تبصره از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت که جایگزین کلیه قوانین و مقررات قبلی گردید و در حال حاضر نیز به عنوان قانون اصلی این سازمان در دست اجرا است.
این مؤسسه تنها سازمان در ایران است که می‌تواند برای کالاها و تولیدات و فرآورده‌ها استاندارد رسمی تعیین و با کسب مجوز از شورای عالی استاندارد اجرای آن را اجباری نماید.
وظایف مؤسسه استاندارد
1- تدوین و نشر استانداردهای ملی (رسمی)
2- نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری
3- کنترل کیفی کالاهای صادراتی مشمول استاندارد اجباری
4- کنترل کیفی کالای وارداتی مشمول استاندارد اجباری
این مؤسسه برای بسیاری از تولیدات داخلی، کالاهای صادراتی و وارداتی ضوابط کیفی مدونی را تهیه نموده و به‌صورت رسمی و به‌طور اجباری به‌منظور بالا بردن کیفیت کالاهای داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای فاقد کیفیت به کشور و همچنین جلوگیری از خروج کالاهای نامرغوب به منظور فراهم نمودن امکان رقابت با تولیدات مشابه خارجی در بازارهای جهانی اعمال نموده است.
روش های دریافت گواهی استاندارد
برای دریافت گواهی استاندارد میتوان به یکی از دو روش زیر اقدام نمود:
روش اول: دریافت گواهی استاندارد قبل از حمل و رسیدن کالا
روش دوم: دریافت گواهی استاندار بعد از رسیدن کالا به گمرک
روش اول: قبل از حمل و رسیدن کالا
در این روش صاحبان کالا می‌توانند با ارائه مدارک مورد نیاز مؤسسه استاندارد نسبت به صدور گواهی استاندارد اقدام کنند. برای ارائه مدارک مزبور ابتدا باید این مدارک را تعرف کنیم تا جایگاه هریک و نحوه کاربرد آن‌ها مشخص گردد.
مدارک و نشانه‌ها
1- اضهارنامه عرضه کننده (SD) Supplier’s Declaration
سندی است که فروشنده یا عرضه کننده کالا، به موجب آن رسماً گواهی می‌کند که کالا با استاندارد یا الزامات اساسی آن انطباق دارد.
2- اظهارنامه تولید کننده Manufacturer’s Declaration (MD)
سندی است که تولید کننده کالا، به موجب آن رسماً تأیید می‌کند که کالا با استاندارد مربوطه یا الزامات اساسی آن انطباق دارد.
3- تأییدیه انطباق Verification Of Conformity (VOM)
سندی است که براساس آن یکی از شرکتهای بازرسی یا مسئول کنترل کیفیت واحد تولیدی و یا مدیرعامل واحد تولیدی اظهارنامه عرضه کننده کالا را تأیید می‌کند.
4- برگه نتایج آزمون (Test Report)
سندی است که نتایج آزمون یک کارگاه را طبق استاندارد مربوط و یا الزامات اساسی آن را که توسط یک آزمایشگاه معتبر و مورد تأیید مؤسسه استاندارد انجام شده نشان می‌دهد.
5- گواهی نامه انطباق Certificate O Conformity (COC)
سندی است که مؤسسه استاندارد صادر می‌کند. این سند نشانگر آن است که کالای وارده با استاندارد مربوطه یا الزامات اساسی آن انطباق دارد. وارد کننده کالا برای دریافت گواهی استاندارد با این روش باید اقدامات زیر را به عمل آورد:
1- در قرارداد خرید و پروفرما ضوابط استاندارد ملی ایران را درج نموده تا فروشنده از آن مطلع گردد.
2- در اوراق ثبت سفارش نیز استاندارد کالا را درج کند.
3- از فروشنده SD و از تولید کننده MD بخواهد.
4- از یک شرکت بازرسی مستقل مورد تأیید مؤسسه استاندارد جهت SD مطالبه VOC کند.
5- کلیه مدارک بندهای 3،2،1و4 را به مؤسسه استاندارد تحویل نماید.
6- مؤسسه استاندار پس از بررسی مدارک فوق نسبت به صدور گواهی استاندارد COC اقدام خواهد نمود.
روش دوم: بعد از رسیدن کالا
در این روش پس از رسیدن کالا به گمرک، کارشناسان مؤسسه استاندارد (یا ارزیابان گمرک) از کالای وارده نمونه برداری نموده و به مؤسسه استاندارد جهت آزمایش و کنترل کیفیت آن و احراز ضوابط استاندارد ملی ایران ارسال می‌کنند. در صورت تطبیق نتایج آزمایشات با ضوابط تدوین شده نسبت به صدور گواهی استاندارد اقدام می‌گردد.
روش جدید دریافت گواهی استاندارد
به تازگی مؤسسه استاندار و تحقیقات صنعتی ایران با همکاری شرکتهای بازرسی مستقل کالا ترتیباتی را فراهم نموده تا قبل از صدور اوراق ثبت سفارش، وارد کننده بتواند مراحل اولیه مربوط به دریاف گواهی استاندارد را انجام داده و بعد از ورود کالا با تشریفات کمتری نسبت به اخذ گواهی استاندارد و ترخیص کالای خود اقدام کند.
در این روش عملیات زیر صورت می‌گیرد:
1. وارد کننده ابتدا باید برای کالای خود ایران کد دریافت کند.
2. با یک شرکت بازرسی جهت دریافت گواهی استاندارد قرارداد منعقد کند.
3. اطلاعات مربوط به کالا از جمله برگه نتایج آزمون (Test Report)، در صورت امکان نمونه کالا، کاتالوگ و مشخصات فنی کالا را به همراه ایران کد به شرکت بازرسی ارائه کند. در صورت وجود گواهی ساخت کالا با استانداردهای بین‌المللی مورد قبول مؤسسه استاندارد، آن‌ها را نیز ارائه نماید.
4. شرکت بازرسی بار بررسی مدارک ارائه شده و تأیید آن موافقت خود را به سامانه ثبت سفارش بری ورود کالا اعلام می‌نماید تا مراحل مربوط به صدور اوراق ثبت سفارش انجام بگیرد.
5. وارد کننده پس از ثبت سفارش می‌تواند نسبت به ورود کالا اقدام کند. پس از ورود کالا، کارشناسان همان شرکت بازرسی کالای وارده را با نمونه و مدارک قبلی انطباق داده و در صورت صحت بلامانع بودن ترخیص آن را به گمرک اعلام می‌کنند.
استانداردهای مورد قبول مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
1- استانداردهای ملی ایران کالا (ISIRI)
2- استانداردهای کشورهای اروپایی (EN)
NSAI-SFS-SIS-DS-ON-IBN-IPQ-NNI-UNI-AFNOR-DIN-BSI-DINEN-BSEN
3- استاندارهای بین‌المللی کالا
ISO, EC, ITU, CODEX
4- استاندارهای کشورهای آمریکای شمالی
ANSI, ASME, ASTM, UL, API, AGI
5- استانداردهای کشور ژاپن JIS
منبع :مجموعه اطلاعات مورد نیاز در بازرگانی خارجی- علیرضا راشدی اشرفی